રંજક કણોના પ્રકાર અને હરિતકણ | BIOLOGY NEET | MANISH MEVADA

 રંજકણો

• રંજકણ ની શોધ સૌથી પહેલા હકલ નામના વૈજ્ઞાનિકે કરી હતી.
• તે બધાજ વનસ્પતિ કોષમાં અને કેટલાક પ્રોટિસ્ટમાં જોવા મળે છે.
• દા . ત યુગલિના

વર્ગીકરણ

• રંગવિહીન કણ ( લ્યુકોપલાસ્ટ )
• તે રંગવિહીન છે
• તેમની પાસે કોઈ રંજક દ્રવ્ય હાજર નથી.
• તે પ્રકાશ વાળા ભાગમાં જોવા મળતા નથી.
• દા.ત - મૂળ ગંઠીકા,
• મૂળ તેમનું સામાન્ય કાર્ય ખોરાક સંગ્રહ કરવાનું હોય છે.
• રંગવિહીન કણ ( લ્યુકોપલાસ્ટ ) ના ત્રણ પ્રકાર પડે છે.
• મંડક્ણ ( Amyloplast ) તે કાર્બોદિત નો સંગ્રહ કરે છે . દા.ત - ઘઉં , ચોખા
• સમીતાયા કણ ( Aleuronplast ) તે પ્રોટીન નો સંગ્રહ કરે છે . દા.ત - મકાઈ
• તૈલ કણ ( Elaiplast ) તે ચરબીનો સંગ્રહ કરે છે . દા.ત - એરંડા ના બીજ સીંગ.
• રંગકણ ( ક્રોમોપ્લાસ્ટ )
• તે રંગયુક્ત છે
• તે રંજકદ્રવ્ય ધરાવે છે.
• તે પ્રકાશિત ભાગમાં જોવા મળે છે
• દા. ત  - પર્ણ , ફળ ફૂલ
• તેમનું સામાન્ય કાર્ય પ્રકાશ સંશ્લેષણ અને પરાગ નયન માટે કલર આપવાનું છે .
• રંગકણ ( ક્રોમોપ્લાસ્ટ ) ના ત્રણ પ્રકાર પડે છે
• હરિત કણ ( Chorophyll )- ( લીલો રંજકદ્રવ્ય ) ઉ . દા - પર્ણ , તરુણ પ્રકાંડ
• ફિઓપ્લાસ્ટ ( Pheoplast ) - ( બદામી રંજકદ્રવ્ય ) ઝેન્થોફિલ - અને ફ્યુકો ઝેન્થીન ઉ.દા - બદામી લીલ .
• રહોડોપ્લાસ્ટ ( Rhodoplast ) - ( લાલ રંજકદ્રવ્ય ) ફાયકો ઇરીથ્રિન ઉ.દા - રાતી લીલ

હરિતકણ

• તેને સૌ પ્રથમ અત્રેનવોન લ્યુવાનહોકે શોધ્યું હતું
• હરિતકણ શબ્દ સ્કિમપર નામના વૈજ્ઞાનિકે આપ્યું હતું
• તેમની સંખ્યા અને આકાર અલગ અલગ હોય છે
• હરિતકણ ની સંખ્યા
• 1 / કોષ - ઉ દા - ફ્લેમિડોમાંનાસ , યુલોથરીક્સ
• 1 થી  16 / કોષ - ઉ દા - સ્પાયરોગાયરા
• 20 થી 40 / કોષ - ઉ દા - ઉચ્ચ કક્ષાની વનસ્પતિ
• 500 /કોષ - ઉ દા - કારા ના આંતરગાંઠ ના કોષ માં
• હરિતકણ નો આકાર
• કપ આકાર - ક્લેમિડોમોનાસ માં
• ગર્ડલ  આકાર - યુલોથ્રીક્સ
• રિબન આકાર - સ્પાઈરોગાયરા માં
• અંડાકાર- ઉચ્ચ કક્ષાના ના વનસ્પતિમાં
• હરિતકણ જુદી જુદી લંબાઈ ( 5 થી 10 um ) અને પહોળાઈ ( 2 થી 4 um ) ધરાવે છે.

• રચના
• બેવડા આવરણની રચનાથી આવરિત છે
• જેમાં જેલી જેવું આધારક દ્રવ્ય આવેલ છે.
• તે સ્ટ્રોમા તરીકે ઓળખાય છે.
• ઘણા કાર્બનિક દ્રવ્યો ધરાવે છે.
• સ્ટ્રોમામાં આવેલી પટલીય રચનાઓના સમૂહોને ગ્રાના કહે છે.
• પ્રત્યેક થપ્પી જેવી રચનાને ગ્રેનમ કહે છે.
• જે 20- 50 થાઇલેટોઇડ ઉચ્ચ કક્ષાની વનસ્પતિના હરિતકણોમાં ધરાવે છે.
• અને હરિતકણો 40 – 100 ગ્રેનમ તેમના મેટ્રિક્સ એટલે કે સ્ટ્રોમામાં ધરાવે છે.
• થાઇલે કોઇડના પટલ પ્રકાશસંશ્લેષિત રંજ ક દ્રવ્યકણો ( ફોટોસિસ્ટમ / પ્રકાશતંત્ર ) ધરાવે છે.
• સ્ટ્રોમામાં પણ રિબોઝોમ્સ ( 70 s ), વર્તુળીય DNA નો અણુ અને મેદબિંદુઓ આવેલાં હોય છે.
• કાર્યો
• તેમાં પ્રકાશસંશ્લેષણની ક્રિયા થાય છે.
• તેમાં પ્રકાશઊર્જાનું રાસાયણિક ઊર્જામાં રૂપાંતર થાય છે.
• તેને ઊર્જાનું પરાંતરણ પણ કહે છે.
• ફેટી ઍસિસનું સંશ્લેષણ કરે છે.
• લિપિડનો સંગ્રહ કરે છે.
• કણાભસૂત્રની જેમ જ હરિતકણને પણ સ્વયંસંચાલિત અંગિકા કહેવાય.
• જેમ કે થોડાક ઓછા પ્રમાણમાં પોતાના પ્રોટીન્સનું સંશ્લેષણ સમયાંતરે કરી શકે છે.

===============================================================

===== જીવવિજ્ઞાન ના ઊંડાણ પૂર્વક  જ્ઞાન માટે જોડાયેલા રહો =====

MANISH MEVADA

M.Sc, M.Phil, B.Ed

GUJARAT BIOLOGY NEET

NEET MATERIAL IN GUJARATI  

KNOWLEDGE ON THE WAY....................