કોષરસિય કંકાલ | રસધાની | સૂક્ષ્મકાયો | MANISH MEVADA

કોષરસિય કંકાલ

• કોષરસ મા હાજર એવા પ્રોટીનયુક્ત તંતુઓ દ્વારા સર્જાયેલ જાળીરચનાને કોષરસીય કંકાલ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
• કોષરસિય  કંકાલ કોષના ઘણાં કાર્યોમાં ભાગ લે છે.
• જેમ કે, યાંત્રિક આધાર , પ્રચલનશીલતા , કોષના આકારની જાળવણી વગેરે.
• કોષરસીય કંકાલ ત્રણ પ્રકારના છે
• સૂક્ષ્મ તંતુઓ
• મધ્યવર્તી તંતુઓ
• સૂક્ષ્મ નલિકાઓ

સૂક્ષ્મ તંતુઓ

• તેઓ તંતુસ્વરૂપે કોષરસમાં જાળીરૂપે પથરાય.
• તે સળિયા જેવી મજબૂત રચના છે
• તે એક્ટિન પ્રોટીન અને કેટલીક વાર થોડાક પ્રમાણ માં માયોસિન થી બનેલી છે.
• તેનું સ્થાન રસાંકુરો , કોષરસ , અને સ્નાયુમાં હોય છે .
• તે કોષના આકારની જાળવણી, વહનશીલતા, રંગસૂત્રીય દ્રવ્યોનું વહન , રંગસૂત્રોનું વિભાજન વગેરે કાર્યો કરે છે.

મધ્યવર્તી તંતુઓ

• તેઓ તંતુસ્વરૂપે કોષરસમાં વસાહતી રૂપે પથરાય.
• તે વિશિષ્ટ સ્થિતિસ્થાપક ઇલેસ્ટીન પ્રોટીન ધરાવે છે.
• તેઓ વસાહતી સ્વરૂપે એકઠા થઈ છાબ / છાબડી / Basket જેવી રચના બનાવી અંગિકાને આધાર આપી તેની કાર્યક્ષમતા વધારે છે.

સૂક્ષ્મ નલિકાઓ

• તેઓ નલિકા સ્વરૂપે અંગ સાથે ગોઠવાય.
• પોલી રચના છે.
• તે ટ્યુબ્યુલિન પ્રોટીન થી બનેલી છે.
• તેનું સ્થાન કશા, પક્ષ્મો, તલકાય, ત્રાક તંતુઓમાં, એસ્ટર ત્રાક માં , શુક્રકોષ ની પૂંછડી ના તંતુમાં હોય છે .
• તે ફ્લેજેલિન  પ્રોટીન ધરાવે છે.
• તે દ્રવ્યોનું વહન, કોષના આકારની જાળવણી અને કોષરસના પરિભ્રમણમાં ઉપયોગી છે.

રસધાનીઓ

• રસધાની (Vacuoles) શબ્દ Vaccus પરથી આવ્યો છે જેનો અર્થ ખાલી ( empty ) થાય.
• કોથળીઓ જેવી રચના કે જે એક પટલથી આવરિત હોય છે આવરણને ટોનોપ્લાસ્ટ કે રસધાની પટલ કહે છે.
• અને તેમાં કોષીય અવકાશ ધરાવે છે તેવી નિર્જીવ અંગિકાને રસધાનીઓ કહે છે.
• બધા જ પ્રકારના કોષોમાં તે હોય છે, પ્રાણી - કોષોમાં નાના કદમાં હોય છે.
• ફૂગના કોષોમાં મોટા કદમાં તેમજ વનસ્પતિકોષોમાં મોટા કદમાં જોવા મળે છે.
• બેક્ટરિયા માં - અને માઇકોપ્લાઝમા માં ગેરહાજર હોય છે.
• પુખ્ત કોષોમાં લાક્ષણિક રીતે મોટા કદની જોવા મળે છે.
• વનસ્પતિ કોષોમાં કુલ કોષના 90 % જગ્યા રસધાનીથી રોકાયેલ હોય છે.

રસધાની ના પ્રકાર

• અન્નધાની - જે ખોરાક નો સંગ્રહ કરે છે.
• જો ઘન ખોરાક નો સંગ્રહ - ફેગોસાઇટ કહે છે 
• જો પ્રવાહી ખોરાક નો સંગ્રહ - પીનોસાઈટ કહે છે 
• વાયુધાની - વાયુ સંગ્રહ થયેલો હોય
• આકુંચક રસધાની - મીઠાં પાણીના પ્રજીવો માં જોવા મળે છે.
• જેવા કે અમીબા અને પ્રજીવો તેનું કાર્ય આસૃતિ નિયમન, અને ઉત્સર્જન નું છે.

કાર્યો

• ઉત્સર્ગ દ્રવ્યો જે નીપજો સ્વરૂપે હોય તે સાથે વિવિધ દ્રવ્યોનો સંગ્રહ કરે છે.
• કોષની આસૃતિની લાક્ષણિકતા માટેનું મુખ્ય પ્રદાન ધરાવે છે.
• આશુનતા દબાણ જાળવવાનું
• કોષો ના આકાર જાળવવા અને વિસ્તારવા 
• કેટલીક વાર લાયસોઝોમ્સ તરીકે પણ કાર્ય કરી શકે છે.
• તે આકુંચક રસધાનીઓ, અન્નધાનીઓ, વાયુધાનીઓ વગેરે તરીકે કાર્ય કરે છે.
• અમીબામાં આકુંચક રસધાની ઉત્સર્જન માટે મહત્ત્વપૂર્ણ હોય છે.

સુક્ષ્મકાયો

• સ્ફીરોઝોમ , ગ્લાયોકસીઝોમ , પેરૉક્સિઝોમ બધીજ સૂક્ષ્મ કાય રચનાઓ સુકોષકેન્દ્રી કોષ મા જોવા મળે છે.
• અને અંતઃકોષરસમાંથી તેનો ઉદભવ થાય છે.
• ખરબચડી સપાટી ધરાવતી ગોળાકાર અંગિકા કે જે એક આવરણ દ્વારા આવરિત હોય છે,તેને સૂક્ષ્મકાય કહે છે.
• તે છેવટે કણીય સ્વરૂપ ધારણ કરે છે, સંજોગો / પરિસ્થિતિ પ્રમાણે તંતુમય સ્વરૂપે જમા થઈ શકે છે,
• રહોડિને  1954 માં મૂત્રપિંડના નલિકામય કોષોમાં સૌપ્રથમ જોયા.
• સૂક્ષ્મકાયો ત્રણ પ્રકારના છે

સફિરોઝોમ

• વનસ્પતિ કોષમાં જ જોવા મળે છે
• તે પેરનર દ્વારા શોધવામાં આવી હતી
• તે હાઈડ્રોલાયટિક એસિડિક ઉલેચકો ધરાવે છે
• તે વનસ્પતિના ભુણપોષ કોષ અને બીજપત્રોમાં જોવા મળે છે

પેરોક્સિઝોમ્સ

• વનસ્પતિ અને પ્રાણી કોષમાં જોવા મળે છે
• તે રેડીન દ્વારા શોધવામાં આવી હતી
• તે અમીનો એસિડ અથવા યુરિક એસિડનું હાઇડ્રોકાર્બન અને હાયડ્રોક્સી પેરોક્સાઈડ માં રૂપાંતરણ માટે જવાબદાર છે.
• તે અત્યંત ઝેરી હયડ્રોક્સી પેરોક્સાઈડનું રૂપાંતર પાણી અને ઓક્સિજન માં કરે છે.

ગ્લાયોક્સિઝોમ

• વનસ્પતિ કોષમાં જે જોવા મળે છે 
• તે બીવર દ્વારા શોધવામાં આવી હતી
• તે બીટા ઓક્સિડેશન માં મદદ કરે છે.
• એટલે કે ચરબીનું કાર્બોદિત માં રૂપાંતરણ માં
• તે વનસ્પતિના એરંડા ના બીજ માં હોય છે .

===============================================================

===== જીવવિજ્ઞાન ના ઊંડાણ પૂર્વક  જ્ઞાન માટે જોડાયેલા રહો =====

MANISH MEVADA

M.Sc, M.Phil, B.Ed

GUJARAT BIOLOGY NEET

NEET MATERIAL IN GUJARATI  

KNOWLEDGE ON THE WAY....................