લાયસોઝોમ | NEET BIOLOGY | MANISH MEVADA

 લાયસોઝોમ

• તે સૌપ્રથમ ક્રિસ્ટીન ડી ડવે ( Christin de Dave ) યકૃત કોષોમાંથી શોધ્યું હતું.
• તે બધા જ સુકોષકેન્દ્રી કોષ માં જોવા મળે છે 
• અપવાદ તરીકે કેટલાક કોષો માં ગેરહાજર છે.
• કેટલીક ફૂગ- યીસ્ટ માં ન્યુરોસપોરા , પ્રજીવો જેવાકે યુગલીના વર્ષનશીલ કોષો , પુખ્ત સસ્તન ના RBC માં ગેરહાજર હોય છે 

સંખ્યા 

• લાયસોઝોમ ની સંખ્યા એ કોષ માં કોષ કેવા પ્રકારની ક્રિયા કરે છે એના ઉપર આધાર રાખે છે.
• જે કોષો પાચન સાથે સંકળાયેલા છે એમના અંદર વધારે જોવા મળે છે. 
• જેવા કે WBC , ફેગોસાઇટ્સ , ઓસ્ટીઓબ્લાસ્ટ

આકાર 

• સામાન્ય રીતે એનો આકાર ગોળાકાર હોય છે. 

રચના 

• તે અકસ્તરીય રચના છે એટલેકે બાહ્ય આવરણ જોવા મળે છે 
• આધારક જોવા મળે છે 
• અંદર હાઈડ્રોલાયટિક ઉત્સેચકો આવેલા હોય છે 
• હાઈડ્રોલાયટિક ઉત્સેચકો એટલે એવા ઉત્સેચકો જે પાણી ઉમેરી બંધ તોડે 
• આ ઉત્સેચકો એસિડિક માધ્યમમાં કાર્ય કરે છે 

લાયસોઝોમ ઉત્સેચકો 

•  પ્રોટીએઝ - પ્રોટીન પાચન 
• ન્યુક્લિએઝ - DNA અને RNA પાચન 
• ગ્લાયકોસીડેઝ - ગ્લાયકોસીડીક બંધ તોડવા  
• એસ્ટેરેઝ  - એસ્ટર બંધ તોડવા 
• ફોસ્ફટેઝ - ફૉસ્ફેટ બંધ તોડવા 
• સલ્ફટેઝ - સલ્ફર બંધ 
• આ ઉત્સેચકો અનુક્રમે લીપીડ્સ, પ્રોટીન્સ, કાર્બોદિત અને ન્યુક્લીઇડ એસિડના પાચન માટે સક્ષમ હોય છે. 

લાયસોઝોમ ના પ્રકાર 

• લાયસોઝોમ માં કેવા પ્રકારનું આધારક દ્રવ્ય રહેલું છે.
• એના આધારે તેના ચાર પ્રકાર પડે છે.
• પ્રાથમિક લાયસોઝોમ - નિષ્ક્રિય હાઇડ્રોલાયટિક ઉન્સેચકો ધરાવે છે.
• દ્રિતીય લાયસોઝોમ - જે સક્રિય હાઇડ્રોલાયટિક ઉન્સેચકો ધરાવે છે.
• તૃતીય લાયસોઝોમ - જે અપાચિત પદાર્થો ધરાવે છે.
• ઓટોફેગોઝોમ / ઓટોલાયસોઝોમ- તે કોષની અંગીકાઓ અથવા કોષને વિઘટિત કરતા લાયસોઝોમ છે.
• લાયસોઝોમ ને આત્મઘાતી અંગીકા કહે છે.

કાર્યો  

• હિટેરોફેઝી - બહારથી આવતા હાનિકારક દ્રવ્યો નું પાચન કરે તો તેને હિટેરોફેઝી કહે 
• ઑટોફેઝી - લાયસોઝોમ મા સંગ્રહી ખોરાકનું પાચન કરે તો તેને ઑટોફેઝી કહે છે 
• ઑટોલાયસીસ - કોષીય અંગીકાઓ નું અથવા કોષનું પાચન
• કાર્સીનોજન ને તોડવા માટે બચાવ પ્રકૃતિ .
• તેઓ કોષમાં આવતાં ખોરાકનાં દ્રવ્યોનું પાચન કરે છે અને બહારના કાયો / અંગો / દ્રવ્યોને દૂર કરે છે
• વિષારી અણુઓ અને સડેલા પદાર્થોનો નાશ કરે છે.
• અંગિકાઓ અને કોષને સતેજ કરી પ્રતિચાર દર્શાવે છે
• ફલન સમયે થાયરોક્સિનના નિર્માણમાં મદદરૂપ થાય
• ગોલ્ગીકાય, અંતઃકોષરસ જાળ, લાયસોજોમ તંત્ર (GERL System ) તેમાં પણ ભાગ ભજવે છે 

===============================================================

===== જીવવિજ્ઞાન ના ઊંડાણ પૂર્વક  જ્ઞાન માટે જોડાયેલા રહો =====

MANISH MEVADA

M.Sc, M.Phil, B.Ed

GUJARAT BIOLOGY NEET

NEET MATERIAL IN GUJARATI  

KNOWLEDGE ON THE WAY....................