કોષવિભાજન ના પ્રકાર - અસમભાજન અને સમભાજન | Biology NEET | Manish Mevada

કોષવિભાજન ના પ્રકાર

• કોષવિભાજન ત્રણ પ્રકારે થાય છે 
•  અસમભાજન
• સમભાજન 
• અર્ધીકરણ 

અસમભાજન

• જેને સીધું વિભાજન પણ કહે છે. 
• જેમાં બે પ્રકારની પ્રક્રિયાઓ થાય છે કોષકેન્દ્ર વિભાજન અને કોષરસ વિભાજન

• કોષકેન્દ્ર વિભાજન
• આ વિભાજન માં ત્રાક તંતુઓ નું નિર્માણ થતું નથી. 
• કોષકેન્દ્ર પટેલ નું વિઘટન થતું નથી 
• કોષકેન્દ્ર નું સંકોચન દ્વારા વિભાજન થાય છે.
• કોષરસ વિભાજન
• કોષરસ વિભાજન પણ સંકોચન થાય છે
• બે અસમાન કદના કોષો વિભાજન થાય છે. 
• માટે અસમભાજન કહેવામાં આવે છે. 
• ઉદાહરણ 
•  બેક્ટેરિયા ના કોષો 
•  યીસ્ટ ના કોષો 
•  કાસ્થિ ના કોષો 
• ભ્રુણ પોષ ના કોષો 
• રોગી કોષો 

સમભાજન 

• સ્ટ્રેસબર્ગર નામના વૈજ્ઞાનિકે વનસ્પતિ મા કોષવિભાજન જોયું 
• ફ્લેમિંગે પ્રાણી મા કોષવિભાજન જોયું 
• સમભાજન શબ્દ પણ ફ્લેમિંગે આપ્યો 
• સમભાજન એકકીય ( n ) કોષો અને દ્વિકીય ( 2n ) કોષો માં થઇ શકે છે 
• જનન અધિચ્છદ ના કોષોમાં પણ સમભાજન થઇ શકે છે . 
• કોષચક્ર માં કુલ 24 કલાક માં કોષચક્ર થાય એમાંથી 1 જ કલાક સમભાજન થાય અને 23 કલાક આંતરાવસ્થા ચાલે 
• સમભાજનના તબક્કા 
• કોષકેન્દ્ર વિભાજન 
• પૂર્વાવસ્થા 
• ભાજનાવસ્થા
• ભાજનોત્તરાવસ્થા  
• અંત્યાવસ્થા 
• કોષરસવિભાજન

પૂર્વાવસ્થા

• રંગસૂત્ર નું ઘનીકરણ (સંકોચન) થાય.
• કોષકેન્દ્રપટલ, ગોલ્ગી બોડી, અંતઃકોષરસ જાળ વિઘટન થાય 
• તારકેન્દ્રો વિરુદ્ધ ધ્રુવો તરફ ખસવા લાગે 
• એસ્ટર નું નિર્માણ થાય છે.
• ત્રાક તંતુઓનું નિર્માણ ની શરૂઆત થાય છે.

ભાજનાવસ્થા

• કોષકેન્દ્ર પટલ ના અદ્રશ્ય થવાની સાથે આ તબક્કા નો પ્રારંભ થાય 
• રંગસૂત્રો સ્પષ્ટ જોઈ શકાય છે 
• રંગસૂત્રો કોષ ના મધ્ય ભાગ વચ્ચે ગોઠવાય છે 
• ત્રાકતંતુઓ, કાઈનેટોકોર સાથે જોડાય છે

ભાજનોત્તરાવસ્થા

• સેન્ટ્રોંમીયર વિભાજન પામી જાય છે. 
• બે રંગસૂત્રીકાઓ વચ્ચે બળ સર્જાય છે જેના કારણે રંગસૂત્રીકાઓ એકબીજાથી દૂર બન્ને ધ્રુવ તરફ ગતિ કરે છે.
• ત્રાક તંતુઓનું સંકોચન થાય છે.
• દરેક રંગસૂત્ર ધ્રુવ તરફ ખસવા માટે 30 ATP વપરાશે.

અંત્યાવસ્થા

• કોષ કેન્દ્ર પટલ નું નિર્માણ થાય છે
• રંગસૂત્ર રંગસૂત્ર દ્રવ્ય મા ફેરવાઈ વિસ્તરણ પામે છે 
• એસ્ટર તંતુ અને ત્રાક તંતુ ઓ અદ્રશ્ય થાય છે 
• અને કોષકેન્દ્ર સંપૂર્ણ વિભાજન પામે છે 
• કોષકેન્દ્રીકા, ગોલ્ગી પ્રસાધન અને અંતઃકોષરસજાળ નું પુનઃ નિર્માણ થાય છે .

કોષરસવિભાજન 

• પ્રાણી કોષમાં કોષવિભાજન એક ઉપસંકોચન ખાંચ થી શરુ થાય છે 
• જે પરિઘ થી કેન્દ્ર તરફ સતત ઊંડી બનતી જાય 
• અને બંને તરફની ખાંચો જ્યારે કેન્દ્રમાં એકબીજા સાથે જોડાઈ જાય છે ત્યારે કોષ નો કોષ રસ બે ભાગમાં વહેંચાઈ જાય છે.

• વનસ્પતિ કોષો જે લગભગ સ્થિતિસ્થાપક કોષદીવાલથી ઘેરાયેલા હોય છે એટલે તેમાં કોષરસ વિભાજન બીજી ભિન્ન પ્રક્રિયાઓ દ્વારા પૂર્ણ થાય છે.
• વનસ્પતિ કોષોમાં કોષરસવિભાજન કેન્દ્રસ્થ વિસ્તારથી શરૂ થઈને બહારની (પરિઘ) તરફ પૂર્વ સ્થિત પાર્શ્વ કોષદીવાલ સાથે જોડાઈ જાય છે.
• નવી કોષદીવાલનું નિર્માણ એક સાધારણ પૂર્વગામી રચનાથી પ્રારંભ થાય છે જેને કોષપટ્ટી કહે છે.
• જે બે અત્યંત નજદીક રહેલા કોષોની કોષદીવાલની વચ્ચેના મધ્યપટલને દર્શાવે છે.
• કોષરસ વિભાજન સમયે કોષીય અંગિકાઓ જેવી કે કણાભસૂત્ર અને રજકણનું બંને બાળકોષોમાં સમાન વિતરણ થઈ જાય છે.
• કેટલાક સજીવોમાં કોષકેન્દ્ર વિભાજન પછી કોષરસ વિભાજન થતું નથી.
• જેને પરિણામે એક જ કોષમાં અનેક કોષકેન્દ્રોનું સર્જન થાય છે 
• આવા બહુકોષકેન્દ્ર ધરાવતા કોષોને બહુકોષકેન્દ્રી કહે છે.
• ઉદા, તરીકે નાળિયેરનો પ્રવાહી ભૂણપોષ

===========================================================

===== જીવવિજ્ઞાન ના ઊંડાણ પૂર્વક  જ્ઞાન માટે જોડાયેલા રહો =====

MANISH MEVADA

M.Sc, M.Phil, B.Ed

GUJARAT BIOLOGY NEET

NEET MATERIAL IN GUJARATI  

KNOWLEDGE ON THE WAY....................