પ્રાણીઓમાં આલિંગી પ્રજનન | Manish Mevada

પ્રાણીઓમાં આલિંગી પ્રજનન

ભાજન

• આ પદ્ધતિ પ્રોટિસ્ટા અને મોનેરામાં જોવા મળે છે.
• ભાજનમાં સૌપ્રથમ કોષકેન્દ્રનું વિભાજન થાય છે.
• ત્યાર બાદ કોષરસનું વિભાજન થાય છે . ક્રમશ : ત્યાર પછી માતૃકોષ બે સમાન કદના દોહિત્ર ( બાળ ) કોષોમાં વિભાજિત થાય છે.
• આ વિભાજન કોષવિભાજન પ્રકારનું છે
• સરળ વિભાજન
• જ્યારે કોષરસનું વિભાજન કોઈ પણ દિશામાં થતું હોય , તો આ ભાજનને સરળ દ્વિભાજન કહે છે. દા ત . , અમીબા.
• અનુપ્રસ્થ દ્વિભાજન
• જો આવું કોષરસ વિભાજન સજીવદેહના અનુપ્રસ્થ થતું હોય, તો તેને અનુપ્રસ્થ દ્વિભાજન કહે છે. દા.ત. , પેરામિશિયમ 
• આયામ દ્વિભાજન
• વ્યક્તિગત દેહમાં કોષરસનું વિભાજન આયામ અક્ષે થાય છે. આ પ્રકારના દ્વિભાજનને આયામ દ્વિભાજન કહે છે . ઘ.ત., યુગ્લીના અને વોર્ટિસેલા.
• જનીનિક પ્રતિકૃતિ ( ક્લોન્સ )
• દ્વિભાજન મા માત્ર સમવિભાજન થાય છે, જેને પરિણામે નિર્માણ પામેલ સંતતિઓ જનીનિક રીતે પિતૃપેઢીને અને એકબીજાને સમાન હોય છે.
• અહીં નિર્દેશ કરી શકાય કે એક જ પિતૃમાંથી ઉત્પન્ન થતી જનીનિક રીતે એકસરખી સંતતિઓને જનીનિક પ્રતિકૃતિઓ તરીકે માનવામાં આવે છે.

• બહુભાજન
• કેટલીકવાર કોષકેન્દ્ર અસમભાજનની ક્રિયા  વડે વારંવાર વિભાજન પામી મોટી સંખ્યામાં કોષકેન્દ્ર ઉત્પન્ન કરે છે.
• આ સમયે કોષરસ વિભાજન થતું નથી, ત્યાર બાદ દરેક કોષકેન્દ્રની આસપાસ કોષરસ એકત્રિત થાય છે.
• આમ, એક માતૃકોષમાંથી અસંખ્ય એકકોષી અને એકકોષકેન્દ્રીય સંતતિ સર્જાય છે.
• કાળક્રમે તેઓ સ્વતંત્ર એકકોષી સજીવો તરીકે જીવે છે.
• પ્રજનનની આ પદ્ધતિ બહુભાજન કહેવાય છે.
• દા.ત , પ્લાઝમોડિયમ, અમીબા અને પેરામિશિયમમાં બહુભાજન જોવા મળે છે.

બીજાણુનિર્માણ

• પ્રતિકૂળ સંજોગોમાં બીજાણુનિર્માણ થાય છે.
• કોષ્ઠન
• અમીબા જેવા સજીવ પોતાના ખોટા પગ સંકોચી ગોળ આકાર બનાવે છે.
• તેઓ પોતાની આસપાસ મજબૂત રક્ષણાત્મક અને ત્રિસ્તરીય કવચ સર્જે છે.
• આ ક્રિયા કોષ્ઠન કહેવાય છે.
• કૂટપાદીય બીજાણુ
• અનુકૂળ સ્થિતિ સર્જાતા કોષ્ઠન પામેલ અમીબાના કોષકેન્દ્રનું બહુભાજન થાય છે અને અસંખ્ય અમીબા સર્જાય છે.તેમને કૂટપાદીય બીજાણુ કહે છે.
• આ પ્રક્રિયા બીજાણુનિર્માણ કહેવાય છે.
• કોષ્ઠ ફાટતાં બધા નવા અમીબા મુક્ત થાય છે.
• પ્લાઝમોડિયમમાં આ પ્રક્યિા તેના જીવનચના નિશ્ચિત તબક્કે થાય છે.

કલિકાસર્જન

• આ પદ્ધતિમાં સૌપ્રથમ પ્રાણીશરીરના કોઈ પણ ભાગના કોષો વારંવાર સમભાજન પામી ઊપસેલા કોષસમૂહ વિસ્તાર કલિકાઓ સર્જે છે
• આ કલિકામાંથી તરુણ પ્રાણી વિકસે છે, તે પિતૃદેહથી છૂટું પડી સ્વતંત્ર પ્રાણી તરીકે જીવે છે.
• બાહાકલિકાસર્જન
• કલિકા જો શરીરની બહારની બાજુએ સર્જાય , તો તેને બાહ્ય - કલિકાસર્જન કહે છે . દા.ત., હાઇડ્રામાં બાહ્ય કલિકાસર્જન જોવા મળે છે.
• અંત : કલિકાસર્જન અથવા જેમ્યુલ્સ
• કેટલીક મીઠા જળની વાદળી (દા.ત. , સ્પોન્જીલા) અને દરિયાઈ વાદળી (દા.ત., સાયકોન) પોતાના શરીરના અંદરના ભાગમાં કેટલાક વિશિષ્ટ કોષસમૂહ સર્જે છે.
• આ કોષસમૂહની આસપાસ આવરણ ધરાવે છે.
• આવી રચનાઓને અંતઃકલિકા અથવા જેમ્યુલ્સ કહે છે, દરેક જેમ્યુલ્સ નવા પ્રાણીમાં પરિણમે છે.
• તેને અંતઃકલિકા સર્જન કહે છે.

અવખંડન

• પ્રજનનની આ પદ્ધતિમાં સજીવ શરીર અવખંડિત ભાગોમાં વિભાજિત થાય છે.
• દરેક ભાગ પોતાના ખૂટતા ભાગો વિકસાવી પૂર્ણ પ્રાણીમાં ફેરવાય છે.
• પોતાના ખૂટતા ભાગો વિકસાવી પૂર્ણ પ્રાણીમાં ફેરવવાની આ ક્ષમતાને પુન : સર્જન ક્ષમતા કહેવાય છે . દા.ત. , પ્લેનેરિયા , હાઇડ્રા, તારામાછલી વગેરેમાં અવખંડન પદ્ધતિ જોવા મળે છે .

============================================================

===== જીવવિજ્ઞાન ના ઊંડાણ પૂર્વક  જ્ઞાન માટે જોડાયેલા રહો =====

MANISH MEVADA

M.Sc, M.Phil, B.Ed

GUJARAT BIOLOGY NEET

NEET MATERIAL IN GUJARATI  

KNOWLEDGE ON THE WAY....................