કોષ - પ્રસ્તાવના, ઇતિહાસ અને કોષવાદ

પ્રસ્તાવના અને ઇતિહાસ

• સજીવનો પાયાનો નાનામાં નાનો , રચનાત્મક , ક્રિયાત્મક અને બંધારણીય એકમ કોષ છે
• તે સ્વતંત્ર રીતે કાર્યરત બની સજીવનાં આવશ્યક કાર્યો કરે છે 
• જેની સૌપ્રથમ શોધ રોબર્ટ હુક એ કરી હતી . 
• રોબર્ટ હૂકે ઓર્ક ના આડા છેદમાં નિર્જીવ કોષો જોયા હતા 
• અને એ વનસ્પતિનું નામ કેરકસ સુબર ( Quercus Subar ) હતું
• જીવંત કોષ અષ્ટોન વોન લ્યુવન હોકે એ જોયા હતા 
• રોબર્ટ બ્રાઉને સૌપ્રથમ કોષમાં કેન્દ્ર શોધ્યું
• માઇક્રોસ્કોપના સંશોધન બાદ તેમાં સુધારા થયા અને છેવટે કોષની સવિસ્તર અંત : સ્થ રચના સમજવા માટે તેને સંબંધિત પ્રથમ માઇક્રોસ્કોપ ખૂબ જ ઉપયોગી નીવડ્યું . 
• જેની સંશોધન નોલ અને રસ્કા નામના વૈજ્ઞાનિકોએ કરી . 
• સમયાંતરે તેમાં ફેરફાર પણ બધા જ સજીવો કોષોથી બનેલા હોય છે . 
• જેમાં કેટલાક એક કોષમાંથી બનેલા હોય છે . તેઓને એકકોષી સજીવ કનેવાય છે.
• જ્યારે બીજા આપણા જેવા સજીવો ઘણા બધા કોષોના બનેલા હોય છે . જેને બહુકોષી સજીવ કહેવાય છે .

કોષવાદ

• 1839 માં જર્મનીના વનસ્પતિશાસ્ત્રી માથીશ  સ્લીડન અને બ્રિટિશ પ્રાણીશાસ્ત્રી થિયોડોર શ્વોને  સંયુક્ત રીતે કોષવાદ આપ્યો . 
• માથીશ સ્વિડને ઘણી બધી વનસ્પતિઓના અભ્યાસ પછી જોયું કે બધી જ વનસ્પતિઓ વિવિધ કોષોની બનેલી હોય છે જે વનસ્પતિમાં પેશીઓનું સર્જન કરે છે . 
• થિયોડોર સ્થાને જુદા જુદા પ્રાણીઓના કોષોના અભ્યાસ પરથી નોંધ્યું કે કોષની બહારની બાજુએ પાતળું બાહ્યપડ આવેલું હોય છે 
• જેને આજે ‘ કોષરસપટલ ' તરીકે ઓળખીએ છીએ , તદુપરાંત  થિયોડોર શ્વોને વનસ્પતિ પેશીઓના અભ્યાસ પરથી વર્ણવ્યું કે કોષદીવાલ વનસ્પતિ કોપોનું આગવું લક્ષણ છે . 
• કોષવાદ જણાવે છે કે બધાં જ જીવંત સજીવો , કોષ તેમજ તેમની નીપજોના બનેલા છે , 
• તેથી જીવંત સજીવોના રચનાત્મક અને ક્રિયાત્મક એકમ તરીકે કોષ આવેલો હોય છે . 
• 1855 માં રુડોલ્ફ વોર્શોએ  સૌપ્રથમ જણાવ્યું કે પૂર્વઅસ્તિત્વ ધરાવતાં કોષોમાંથી વિભાજન દ્વારા નવા કોષો અસ્તિત્વમાં આવે છે . 
• ઓમનીસ સેલ્યુલા - પૂર્વ અસ્તિત્વ ધરાવતા કોષો,  ઈ સેલ્યુલા - નવનિર્મિત કોષો ) 
• તેમણે સ્વીડન અને શ્વોન  દ્વારા અપાયેલ કોષવાદ ના નવા મુદા જણાવ્યા .

કોષવાદના મુખ્ય મુદાઓ . 

• બધા સજીવો કોષ અને તેમની નીપજોના બનેલા છે . 
• પ્રત્યેક કોષ થોડીક માત્રામાં આવેલા કોષરસ સાથે કોષકેન્દ્ર ધરાવે છે કે જે કોષરસ પટલ દ્વારા આવરિત હોય છે . તેની બહારની બાજુએ કોષદીવાલનો અભાવ હોય છે . 
• નવા કોષો પૂર્વઅસ્તિત્વ ધરાવતા કોષોમાંથી ઉદ્ભવે છે . 
• વાઇરસ કોષવાદને અનુસરતા નથી તેથી તેઓ અપવાદરૂપ છે . 
• તેઓ કોષીય બંધારણ ધરાવતા નથી . 
• તેઓ મધ્યમાં ન્યુક્લિઇક ઍસિડ તરીકે DNA અથવા RNA ધરાવે છે , જેને કોર કહેવાય છે . 
• તે પ્રોટીનયુક્ત આવરણ દ્વારા આવરિત હોય છે , જેને કેપ્સિડ  કહેવાપ છે 
• આમ વાઇરસની રચનામાં બાહ્ય આવરણ પ્રોટીનયુક્ત - કેપ્સિડ , મધ્યમાં DNA અથવા RNA કોર આવેલ છે 
• જે સ્વયં પ્રજનનીય અને સ્વયં નિયંત્રિત છે .

===============================================================

===== જીવવિજ્ઞાન ના ઊંડાણ પૂર્વક  જ્ઞાન માટે જોડાયેલા રહો =====

MANISH MEVADA

M.Sc, M.Phil, B.Ed

GUJARAT BIOLOGY NEET

NEET MATERIAL IN GUJARATI  

KNOWLEDGE ON THE WAY....................