ગોલ્ગીકાય || NEET BIOLOGY || MANISH MEVADA

 ગોલ્ગીકાય

• ગોલ્ગીકાય નામ વૈજ્ઞાનિક નામ ઉપરથી આપવામાં આવેલ છે.
• જેમનું નામ કેમિલો ગોલ્ગી હતું.
• સૌથી પહેલાં ગોલ્ગીકાય જ્યોર્જ નામના વૈજ્ઞાનિક નિહાળ્યું હતું.
• તેની બાહ્યકાર રચના કેમિલો ગોલ્ગી નામના વૈજ્ઞાનિકે સમજાવી હતી.
• તેને સૌ પ્રથમ ઘુવડ અને બિલાડીના ચેતાકોષો માં જોવામાં આવ્યું હતું.
• તેનું સૂક્ષ્મ રચના ( ULTRASTRUCTURE ) ડાલ્ટન નામના વૈજ્ઞાનિક સમજાવી હતી તેને ડાલ્ટન કોંપ્લેક્સ / લિપોકોન્ડ્રિયા / ડીકટીઓઝોમ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે .

કદ 

• તેનું કદ એના કાર્ય પ્રમાણે અલગ અલગ હોય છે.
• સ્ત્રાવી કોષોમાં ગોલ્ગીકાયનું કદ મોટું હોય છે દા.ત યકૃત કોષો અને સ્વાદુપિંડ ના કોષો.
• જે સ્રાવી કોષો નથી હોતા એમના અંદર ગોલ્ગીકાય નું કદ નાનું હોય છે દા . ત સ્નાયુ કોષો

સંખ્યા 

• ગોલ્ગીકાય ની સંખ્યા સજીવ પ્રમાણે અલગ અલગ હોય છે.
• વનસ્પતિ કોષ માં ૬ થી ૧૨ જેટલી સંખ્યા હોય છે.
• સ્ત્રાવી કોષોમાં તેની સંખ્યા વધારે હોઈ શકે છે. 
• નીચલી કક્ષાની લીલ માં એક જ હોય છે.
•  ઉચ્ચ કક્ષાની લીલ માં વધારે હોઈ શકે છે (1 થી 100 સુધી ની સંખ્યા માં )
• પ્રાણી કોષ માં ગોલ્ગીકાય ની સંખ્યા એક જ હોય છે
• ફુગની અંદર ગોલ્ગીકાય એકજ સિસ્ટરની ધરાવે છે.

સ્થાન 

• પ્રાણી કોષ માં તેનું સ્થાન પૃષ્ઠવંશીઓમાં કોષકેન્દ્ર ની આજુબાજુ એટલે કે કોષ કેન્દ્ર નજીક હોય છે.
• અપૃષ્ઠવંશી અને વનસ્પતિ કોષ માં કોષ રસમાં ફેલાયેલી હોય છે.
• ગોલ્ગીકાય ની આજુબાજુ પારદર્શક કોષ રસ જોવ મળે છે જેને જ્હોન ઓફ એક્સલુઝન કહે છે.
• તે પ્લિયોમોર્ફિક અંગીકા છે .

ગોલ્ગીકાયની રચના 

• તેનું સૂક્ષ્મ રચના ( ULTRASTRUCTURE ) ડાલ્ટન નામના વૈજ્ઞાનિક સમજાવી હતી.
• તેને ડાલ્ટન કોંપ્લેક્સ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.

• તેમાં ત્રણ ઘટકો આવેલા છે.
• સિસ્ટરની
• વેક્યૂલ્સ (ધાની) 
• વેસિકલ્સ (પુટિકા)
• પાયાના ભાગ તરીકે ચપટી પટલીય કોથળીઓની બનેલી રચના , જેને સિસ્ટર્ની કહે છે, તે સળંગ એક તરફ ગોઠવાય છે. 
• તેઓ મધ્યમાંથી ચપટી નલિકાઓ સ્વરૂપે અને બે પાર્શ્વ બાજુએથી ઊપસેલી ગોળાકાર રચના ધરાવે છે.
• તેના સામેના છેડેથી ગોળાકાર અંગિકાઓ બહિર્ગોળ સ્વરૂપે ઊપસીને અલગ થાય છે.
• તે બે ઉપઅંગિકાઓ ધરાવે છે.
• જો બે આવરણ ધરાવતી ગોળાકાર રચના હોય, તો તે રસધાની જેવી રચનાને ડીક્ટિઓઝોમ કહે છે. 
• પરંતુ જો એક આવરણ ધરાવતી રસધાની જેવી રચના હાઇડ્રોલાઇઝિંગ ઉન્સેચકો યુક્ત હોય, તો તેને લાયસોઝોમ કહે છે.
• ચપટી નલિકાઓ દ્વારા અગ્ર તરફ અંતર્ગોળ રચના જેને ટ્રાન્સ (પરિપક્વ ભાગ )છેડો  અને પશ્ચ તરફ બહિર્ગોળ રચના જેને સીસ (નિર્માણ કારી) છેડો કહે છે. 
• ટ્રાન્સ ભાગ કોષરસસ્તર નિ નજીક અને સીસ ભાગ કોષકેન્દ્ર નિ નજીક આવેલ છે.
• માટે ગોલ્ગીકાય ધ્રુવીયતા ધરાવે છે .
• ટ્રાન્સ છેડે મોટી ગોલ્ગી ધાની આવેલી હોય છે. 
• સીસ છેડે નાની પુટિકાઆવેલી હોય છે 
• સિસ્ટર્નીનો વિસ્તાર વધવાથી રસધાનીઓ સર્જાય છે. 
• ગોલ્ગીકાય ચપટી બિંબ આકારની કોથળી કે સિસ્ટર્નઓની બનેલ હોય છે, 
• જેનો વ્યાસ 0.5 pm થી 1.0 pm સુધીનો હોય છે.
• પેકેજિંગ યુનિટ તરીકે ઓળખાય છે . ગોલ્ગીકાય એ ગ્લાયકોલિપિડ અને ગ્લાયકો પ્રોટીન્સનું મુખ્ય નિર્માણ સ્થાન છે .

કાર્યો 

• સ્ત્રાવ અને પેકેજિન્ગ  
• પોલીસકેરાઇડ - ગોબ્લેટ કોષોમાં સ્ત્રાવ કરે છે  .
• લેજના સ્ત્રાવ - સંયોજક પેશી મા સ્ત્રાવ કરે છે  .
• પ્રોટીન સ્ત્રાવ - સ્વાદુપિંડના એકીનલ કોષોમા સ્ત્રાવ કરે છે  .
• અંતઃસ્ત્રાવ નો સ્ત્રાવ – થાયરોક્સિન નો સ્ત્રાવ કરે છે  .
• વીટલોજિનેસિસ - એટલે જરદીનુ નિર્માણ કરવામા સ્ત્રાવ કરે છે.
• કોષીય તક્તિના નિર્માણ માટે જેમાં ફ્રેગમોપ્લાસ્ટ બને છે
• તે મિડલ લેમેલા ના સ્ત્રાવ કરે છે 
• જેમાં પેક્ટિક પદાર્થ હોય છે.
• ગ્લાયકોઝાયલેશન માં એટલે કે કાર્બોદિત નું પ્રોટીન અને લિપિડ સાથે ઉમેરાવું દા.ત - પ્રોટીન + કાર્બોદિત (ઓલિગોસેકેરાઇડ) ગ્લાયકોપ્રોટીન બનાવે જે કોષ ઓળખ અને અંગ પ્રત્યા રોપણ માં અગત્યનું છે.
• દા.ત લિપિડ + કાર્બોદિત જે ગ્લાયકોલિપિડ બનાવે છે રક્ષણ નું કાર્ય કરે છે.
• શુક્રકોષના એક્રોઝોમ માં પણ ગોલ્ગીકાય હોય છે જે સ્પર્મલાયસીસ ઉત્સુચક નો સ્ત્રાવ કરે છે. 
• તે પ્રાથમિક લાયસોઝોમ ના નિર્માણ માં મદદ કરે છે.
• GERL તંત્ર નો અગત્યનું ભાગ છે .

===============================================================

===== જીવવિજ્ઞાન ના ઊંડાણ પૂર્વક  જ્ઞાન માટે જોડાયેલા રહો =====

MANISH MEVADA

M.Sc, M.Phil, B.Ed

GUJARAT BIOLOGY NEET

NEET MATERIAL IN GUJARATI  

KNOWLEDGE ON THE WAY....................